Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, która pozwala dłużnikowi uchylić się od obowiązku zaspokojenia roszczenia, jeżeli od dnia jego wymagalności upłynie określony czas. Z uwagi na doniosłość skutków jakie powoduje przedawnienie, wierzyciel powinien we właściwym czasie podjąć działania zmierzające do przymusowego wyegzekwowania należności

Przede wszystkim należy pamiętać, że nie ma jednego, uniwersalnego terminu przedawnienia. Przepis art. 118 Kodeksu cywilnego stanowi, że termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata, jednak istnieje wiele przepisów szczególnych wprowadzających odmienne regulacje i różnicujących terminy przedawnienia, głównie za pomocą kryterium rodzaju dochodzonego roszczenia.

Przykłady

Najkrótszy, bo zaledwie sześciomiesięczny termin przedawnienia dotyczy min. roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (art. 722 k.c.), roszczeń z umowy przewozu osób i rzeczy (art. 778 i 792 k.c.) lub roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika (art. 291 § 2 Kodeksu pracy). Tak krótkie terminy stanowią jednak wyjątek na tle pozostałych regulacji, gdyż w większości przypadków mamy do czynienia z terminami przedawnienia dłuższymi niż rok. Przykładowo, dwuletni okres przedawnienia dotyczy roszczeń wynikających z umowy sprzedaży a ściślej, roszczeń sprzedawców będących przedsiębiorcami, rzemieślników oraz rolników o zapłatę umówionej ceny (art. 554 k.c.), roszczeń wynikających z umowy o dzieło (art. 646 k.c.) oraz niektórych roszczeń z umowy zlecenia (art. 751 k.c.). Trzyletni termin przedawnienia będzie natomiast dotyczył np. roszczeń wynajmującego względem najemcy o zapłatę czynszu najmu (świadczenie okresowe – art. 118 k.c.) czy też roszczeń pracownika wynikających ze stosunku pracy (art. 291 § 1 k.p.).

Bieg przedawnienia

Niekiedy w wyniku działań wierzyciela lub dłużnika dochodzi do przerwania biegu przedawnienia i rozpoczęcia jego biegu na nowo. Okolicznościami powodującymi taki skutek są: złożenie przez dłużnika oświadczenia o uznaniu długu, wszczęcie mediacji lub podjęcie przez wierzyciela przed sądem lub innym uprawnionym organem działań zmierzających bezpośrednio do ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 k.c.). Wierzyciel może więc doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia np. poprzez zawezwanie dłużnika przed sąd do próby ugodowej natomiast dłużnik poprzez zawarcie pozasądowej ugody z wierzycielem. Prawnicy nie zawsze są zgodni co do wpływu innych zachowań dłużnika na bieg przedawnienia, jednak należy przyjąć, że także inne działania wskazujące pośrednio na zamiar spłaty zadłużenia lub przyznające fakt jego istnienia mogą spowodować przerwanie biegu przedawnienia (częściowa spłata zadłużenia, prośba o prolongowanie terminu spłaty lub o rozłożenie na raty).

Przedawnione roszczenie przed sądem

Przedawnienie roszczenia, jeżeli już nastąpiło i nie wystąpiły w międzyczasie żadne okoliczności skutkujące jego przerwaniem lub zawieszeniem, nie pozbawia wierzyciela możliwości przymusowego wyegzekwowania należności. Pomimo jego upływu, wierzyciel ma możliwość wystąpienia przeciwko dłużnikowi na drogę postępowania sądowego. Uprawnienie wierzyciela w tym zakresie nie jest ograniczone czasem, co oznacza, że pozew może być skierowany do sądu pomimo upływu wielu lat od dnia, w którym doszło do przedawnienia. Co więcej, sąd nie dokonuje z urzędu oceny, czy roszczenie dochodzone pozwem jest przedawnione. To dłużnik musi wykazać aktywność oraz podnieść stosowne zarzuty na etapie postępowania sądowego, gdyż w przeciwnym wypadku sąd rozstrzygnie spór zgodnie z oczekiwaniami wierzyciela.

Roszczenie stwierdzone

Wierzyciele muszą również pamiętać, że przedawnieniu ulegają także roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu (wyrokiem, nakazem zapłaty), ugodą zawartą przed sądem powszechnym, sądem polubownym jak też ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Kodeks cywilny w art. 125 przewiduje dla takich roszczeń dziesięcioletni termin przedawnienia, przy czym dotyczy on jedynie zasądzonej należności głównej oraz odsetek należnych do dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Odsetki należne wierzycielowi od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się orzeczenia ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech. Jeżeli więc pomimo uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi i skierowania sprawy do egzekucji nie uda się wyegzekwować należności w całości lub części, egzekucję należy ponawiać nie rzadziej niż co dziesięć lat od zakończenia poprzedniej, a jeżeli zamiarem wierzyciela jest odzyskanie także całej należności odsetkowej, nie rzadziej niż co trzy lata.

Przemysław Jamróz. Autor jest jest prezesem zarządu Kancelarii Inter Partes Sp. z o.o. oraz ekspertem portalu Windykacja.pl