Międzynarodowym postępowaniem upadłościowym jest takie postępowanie, w którym majątek upadłego znajduje się w różnych krajach (upadłość transgraniczna). W takich przypadkach przepisy dotyczące postępowania upadłościowego uregulowane są w części drugiej ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (puin).

Zakres regulacji zależy w dużej mierze od umów międzynarodowych zawartych między Polską, a innymi krajami, a przede wszystkim w prawie unijnym. Obecnie Polski nie łączy jednak żadna umowa międzynarodowa, która bezpośrednio ma związek z postępowanie upadłościowym. Polska zawarła jednak umowy i konwencje międzynarodowe w zakresie postępowania cywilnego i zgodnie z nimi prowadzone są postępowania upadłości międzynarodowej.

Międzynarodowe regulacje prawne

Poza regulacjami zawartymi w części drugiej prawa upadłościowego i naprawczego istnieje szereg innych aktów, które mogą być niezbędne w przypadku prowadzenia postępowania upadłościowego transgranicznego. Należy wymienić następujące akty:

• Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej z dnia 29 maja 2000 r. 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego (nie obowiązuje w Królestwie Danii).
• Dyrektywa UE nr 98/26/EC z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie ostateczności rozliczeń w systemach płatności oraz systemach rozliczeń papierów wartościowych;
• Dyrektywa UE nr 2001/24/EC z dnia 4 kwietnia 2001 r. o reorganizacji i upadłości instytucji kredytowych
• Dyrektywa nr 2001/17/EC z dnia 19 marca 2001 r. o reorganizacji i upadłości przedsiębiorstw ubezpieczeniowych

Do niedawna w sprawach o postepowanie upadłościowe międzynarodowe obowiązywała zasada, że ogłoszenie upadłości wywiera skutki prawne tylko w kraju, w którym upadłość ta zastała ogłoszona. W 1997 r. komisja Handlu Międzynarodowego ONZ opracowała prawo modelowe do spraw upadłości międzynarodowej, rozwiązania zawarte w tym prawie znalazły swoje odzwierciedlenie w polskim prawie upadłościowym i naprawczym, zgodnie z nim ogłoszenie upadłości w jednym kraju jest skuteczne również w innym kraju. Skutki prawne w związku z ogłoszeniem upadłości nie powstają jednak z mocy samego prawa, lecz dopiero w przypadku uznania upadłości zagranicznej przez polski sąd.

Definicje w prawie upadłościowym

Art. 379 wprowadził szereg definicji dotyczących postępowania upadłościowego. Wprowadzenie definicji było o tyle istotne, że istnieją pewne różnice definicyjne w prawie polskim i prawie krajów obcych. Do definicji tych ustawa zalicza następujące sformułowania:

• zagraniczne postępowanie upadłościowe - oznacza to wszelkie prowadzone za granicą postępowania sądowe lub administracyjne, których przedmiotem jest wspólne dochodzenie roszczeń, nawet jeśli mają charakter tymczasowy, przeciwko niewypłacalnemu dłużnikowi, w których mienie i sprawy dłużnika są poddane kontroli lub zarządowi zagranicznego sądu w celu ich restrukturyzacji lub likwidacji;
• główne zagraniczne postępowanie upadłościowe - oznacza postępowanie, jeżeli prowadzone jest w państwie, w którym znajduje się główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika; domniemywa się, że główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika znajduje się w miejscu jego siedziby lub zamieszkania;
• uboczne zagraniczne postępowanie upadłościowe - oznacza to postępowanie zagraniczne, jeżeli nie ma charakteru głównego i jeżeli prowadzone jest w państwie miejsca prowadzenia działalności gospodarczej dłużnika;
• zarządca zagraniczny - oznacza osobę lub podmiot wyznaczony w zagranicznym postępowaniu upadłościowym do zarządzania, reorganizowania lub likwidacji majątku dłużnika;
• sąd zagraniczny - oznacza sąd lub inny organ uprawniony do prowadzenia lub nadzorowania zagranicznego postępowania upadłościowego;
• miejsce prowadzenia działalności gospodarczej - oznacza to miejsce, w którym dłużnik podejmuje czynności w zakresie działalności gospodarczej, jeżeli nie mają charakteru jednorazowego lub krótkotrwałego.

Zgodnie z art. 380 puin wierzyciel zamieszkały za granicą lub mający siedzibę za granicą korzysta w postępowaniu upadłościowym z praw, które przysługują wierzycielowi krajowemu z wyjątkiem sytuacji gdy wierzyciel zamieszkały za granicą lub mający siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowił w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika procesowego, jednak wtedy wierzyciel jest obowiązany ustanowić w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń. W postępowaniu upadłościowym prowadzonym w Rzeczypospolitej Polskiej nie podlegają zaspokojeniu należności podatkowe i inne ciężary publiczne oraz należności z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz kary majątkowe, które nie mają charakteru cywilnoprawnego, orzeczone przez sądy lub organy administracyjne za granicą. Jeżeli główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika znajduje się poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, postępowanie upadłościowe wszczęte przez sąd polski obejmuje majątek dłużnika położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Przepis ten określa sytuacje prawną wierzycieli, którzy swoją siedzibę maja za granicą, oraz jaki majątek wchodzi w skład masy upadłości, gdy w Polsce ogłoszono upadłość podmiotu, którego centrala znajduje się poza granicami Polski. Przepis ten daje równość podmiotów występujących w postępowaniu upadłościowym, z wyjątkiem dochodzenia niektórych należności (głównie zobowiązań publicznoprawnych). Ponadto przepis nakłada na wierzycieli mających siedzibę poza terytorium Polski ustanowienia pełnomocnika, który ma swoją siedzibę w Polsce, przy czym pełnomocnictwo powinno być sporządzone zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem cywilnym dotyczącym pełnomocnictw procesowych. Celem takiej regulacji ma być przyspieszenie prowadzonego postępowania oraz uniknięcie wszelkich niedogodności związanych z przewlekłością postępowania.

Zgodnie z art. 381 puin, kwestie nieuregulowane ustawą prawa upadłościowego i naprawczego regulowane są przez kodeks postępowania cywilnego dotyczące międzynarodowego postepowania cywilnego. Dotyczy to przede wszystkim:

• wyłączenia spod jurysdykcji polskiej na podstawie immunitetu,
• rozstrzygania wątpliwości co do stosowania przepisów,
• określenia zdolności procesowej i sadowej uczestników postepowania,
• pomocy prawnej i doręczenia,
• zabezpieczanie dowodów,
• stwierdzania obcego prawa i wzajemności, (art. 1143 kodeksu postępowania cywilnego sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce.

Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości również o udzielenie informacji co do istnienia wzajemności w stosunkach z państwem obcym. Celem ustalenia treści prawa obcego lub obcej praktyki sądowej albo istnienia wzajemności sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych).

Autor: Marcin Łysuniec