Nierzadko na spadek składają się wyłącznie długi lub ich wysokość znacznie przekracza wartość aktywów, co powoduje, że przyjmowanie spadku jest ryzykowne nawet w warunkach, gdy następuje to z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobiercom nie pozostaje w takim przypadku nic innego jak odrzucenie spadku z zachowaniem terminu przewidzianego w kodeksie cywilnym tj. sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania

O ile odrzucenie spadku przez osobę pełnoletnią i posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych jest czynnością nieskomplikowaną i może być przez nią dokonane samodzielnie w drodze oświadczenia złożonego przed sądem lub notariuszem o tyle sytuacja komplikuje się w przypadku osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych, w tym małoletnich. Należy bowiem mieć na uwadze, że odrzucenie spadku przez jednego z rodziców małoletniego dziecka nie wywołuje takiego skutku względem dziecka. Co więcej, rodzic odrzucający spadek jest traktowany jak osoba, która nie dożyła otwarcia spadku i w jego miejsce powołanymi do spadku są jego dzieci, w tym małoletnie.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może zostać złożone przez jego rodziców, jednak aby było skuteczne, konieczna jest zgoda sądu. Zgodnie bowiem z art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko, a złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku do takich czynności się zalicza.

Mając na uwadze powyższe, jeżeli rodzic zamierza w imieniu dziecka odrzucić spadek, musi uprzednio wystąpić do sądu rodzinnego ze stosownym wnioskiem o wyrażenie przez sąd zgody na dokonanie tej czynności. Wystarczającym uzasadnieniem takiego wniosku są stwierdzone długi spadkowe lub samo podejrzenie ich istnienia. Sądy rzadko kiedy miewają wątpliwości w przedmiocie zasadności takich wniosków.

Po stronie rodziców małoletnich spadkobierców lub ich opiekunów prawnych pojawiają się czasami obawy, że w przypadku braku możliwości rozpoznania sprawy przez sąd w rozsądnym czasie upłynie sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia. Termin ten ma bowiem charakter zawity i jego przywrócenie jest praktycznie niemożliwe. Obawy te na szczęście nie są nieuzasadnione. W uzasadnieniu postanowieniu z dnia 20 listopada 2013 r. sygn. akt. I CSK 329/13 Sąd Najwyższy stwierdza, że „możliwość złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego nie zależy wyłącznie od woli jego przedstawiciela ustawowego.

Z tego względu ocena, czy przedstawiciel małoletniego zachował termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powinna między innymi uwzględniać, że nie ma on bezpośredniego wpływu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym. Nie można wykluczyć, że może ono trwać dłużej niż sześć miesięcy, co w niektórych przypadkach wykluczałoby możliwość odrzucenia spadku, nawet w przypadku złożenia wniosku do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w pierwszym dniu biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. Nie można też pominąć, że każda osoba uprawniona do odrzucenia spadku powinna mieć możliwość wykorzystania całego przewidzianego w nim terminu. Z tego punktu widzenia przedstawiciel ustawowy małoletniego nie powinien znaleźć się w gorszej sytuacji niż każdy inny spadkobierca, który dla złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku nie musi dokonywać dodatkowych czynności.

Należy zatem przyjąć, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, od której uzależniona jest możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, powinno powodować ten skutek, że termin ten nie biegnie dalej, aż do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego, w którym udzielił on zgody na odrzucenie spadku.” W dalszej części uzasadnienia SN stwierdza, że „Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania przedstawiciele ustawowi małoletniego powinni, przed upływem 6 - miesięcznego terminu biegnącego dalej po wydaniu przez postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku, złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w sądzie lub przed notariuszem.”

Zawieszenie biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku na czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie wyrażenia przez sąd zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje, że rodzic lub opiekun prawny małoletniego musi jedynie dopilnować aby wniosek został złożony w sądzie przed upływem sześciu miesięcy od dnia powołania małoletniego do spadku i nie upłynął po uprawomocnieniu orzeczenia sądu.

Autor: Przemysław Jamróz