Zgodnie z treścią art. 31 k.s.h. wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Zgodnie z tą zasadą - subsydiarną odpowiedzialnością wspólnika spółki jawnej wierzyciel może dochodzić swoich roszczeń z majątku wspólników w przypadku niezaspokojenia swojej wierzytelności z majątku samej spółki.

Jednak zgodnie z §2 art. 32 k.s.h. odpowiedzialność subsydiarna nie wyklucza prawa do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikom jeszcze przed zakończeniem egzekucji komorniczej z majątku spółki. Zgodnie z tym wierzyciel ma prawo zaspokajania swojej wierzytelności z dowolnych składników majątkowych.

Zgodnie z treścią art. 33(1). kodeksu cywilnego do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, a jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna. Zgodnie z tą zasadą odpowiedzialność subsydiarna powstaje dopiero gdy spółka jawna stała się niewypłacalna. Problematyczne okazuje się jednak używanie zwrotów „stała się niewypłacalna” i „egzekucja okaże się bezskuteczna”. Według artykułu 33(1) § 2 k.c. stan niewypłacalności, należy wyjaśnić zgodnie z art. 10 i 11 prawa upadłościowego i naprawczego, a więc zgodnie z treścią art. 11 dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Ponadto w związku z art. 778 (1) k.p.c., tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2009 III CZP 52/09 sąd stwierdził, że nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi spółki jawnej na podstawie art. 778 (1) k.p.c. jest zasadna również w przypadku wykreślenia spółki z rejestru sądowego.

Również na podstawie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja 2003 r. I ACz 984/03: „Zgodnie z art. 31 § 1 k.s.h. wierzyciel spółki jawnej może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika, gdy egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólników). Fakt wszczęcia postępowania układowego wobec spółki i zawieszenia postępowania (art. 29 § 2 zd. 2 Prawa układowego) nie czyni egzekucji bezskuteczną, zaś tytuł egzekucyjny wydany na podstawie przepisu art. 69 § 1 Prawa układowego zastępuje poprzednio wydany tytuł egzekucyjny, który z mocy prawa traci moc".

Relacje małżeńskie w spółce jawnej a odpowiedzialność za długi spółki

W przypadku prób dochodzenia swoich wierzytelności ze spółki jawnej znaczenie ma czy wspólnik będący osobą fizyczną pozostaje w związku małżeńskim. Jeżeli tak, to w przypadku wspólnika-małżonka pozostaje ustawowa wspólność małżeńska (dla wierzytelności powstałych przed 20 stycznia 2005) będzie wymagało udokumentowania pisemnej zgody współmałżonka na zaciągnięcie przez spółkę zobowiązania (art. 786 (2) k.p.c.).

Natomiast w przypadku braku takiej zgody wierzyciel może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności tylko z majątku dłużnika: wynagrodzenia za pracę lub innych dochodów związanych z wykonywaniem działalności zarobkowej, praw majątkowych i innych.

Sytuacja taka komplikuje trochę położenie spółek jawnych oraz ich kontrahentów, ponieważ ci w celu przeprowadzenia bezpiecznej transakcji będą musieli badać stosunki małżeńskie wspólników. To oczywiście nie jest wymóg ustawowy i wielu kontrahentów spółek jawnych przeprowadza transakcje właściwie bez żadnej weryfikacji.

Przystąpienie do spółki i odpowiedzialność za zobowiązania

Kwestię odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej osoby przystępującej do niej regulowane są również w kodeksem spółek handlowych, art. 32 k.s.h. stwierdza, że osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przystąpienia.

Ogólnie zasada jest prosta - wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Przytoczony przepis nieco rozszerza zakres odpowiedzialności, w tym przypadku jednak chodzi o przystąpienie do spółki nie zaś o nabycie ogółu praw. Zgodnie z treścią art. 10 §3 k.s.h w przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki. Tak więc za zobowiązania występującego wspólnika odpowiadają solidarnie wspólnik występujący oraz wspólnik przystępujący do spółki.

Kończąc temat spółek jawnych oraz odpowiedzialności wspólników i osób trzecich trzeba pamiętać jeszcze o tym, że wspólnikowi pozwanemu z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki przysługują zarzuty wobec wierzyciela, które przysługiwały spółce (art. 35 §1 k.s.h.). Natomiast w trakcie trwania spółki wspólnik nie może żądać od dłużnika zapłaty przypadającego na niego udziału w wierzytelności spółki ani przedstawić mu potrącenia wierzytelności spółki. Dłużnik spółki nie może też przedstawić spółce do potrącenia wierzytelności, która przysługuje mu wobec jednego ze wspólników. (art. 36 k.s.h.).

Zdarza się, że windykatorzy, szczególnie pracujący w dużych centrach telefonicznych kontaktują się z dłużnikami będącymi spółkami jawnymi i mają problem z nakłonieniem wspólników byłych lub obecnych do spłaty zobowiązań. Często słysząc „nie mam już z tą spółką nic wspólnego - wystąpiłem z niej” odpuszczają prowadzenie dalszego procesu windykacyjnego, co nie jest niestety zasadne. Zagadnienie windykacji spółek jawnych nie jest skomplikowane, jednak dość obszerne. W przypadku wspólników którzy wystąpili ze spółki można w dalszym ciągu prowadzić działania windykacyjne, a w przypadku obecnych wspólników odpowiadają oni za zobowiązania spółki nie tylko majątkiem spółki ale również swoim osobistym (po niezaspokojeniu wierzyciela z majątku spółki) a to jest ważny argument w rozmowie windykacyjnej z dłużnikiem.

Autor: Marcin Łysuniec