Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie cywilnym - Windykacja.pl

Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie cywilnym


Ostatnia zmiana: 2013-09-07 15:05:46Kompensacja roszczeń jest bardzo interesującą instytucją prawną, często korzystają z niej doświadczeni i posiadający sporą wiedzę prawniczą wierzyciele.

W praktyce dzięki kompensacji można płacić za swoje zobowiązania znacznie mniejsze kwoty, a tym samym nieźle na tym zarobić. Instytucja kompensacji uregulowana została w kodeksie cywilnym, w praktyce nie wymaga prowadzenia postępowania przed sądem, a jedynie sporządzenia pewnych dokumentów księgowych potwierdzających dokonanie kompensacji.

Art. 498 kodeksu cywilnego stwierdza, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Ten sam przepis stwierdza, że wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Potrącenie wierzytelności spełnia następujące funkcje: Potrącenie może mieć charakter umowny w oparciu o regułę swobody umów. W Przypadku potrącenia umownego strony mogą dokonać ustaleń innych niż zgodnych z obowiązującymi w kodeksie cywilnym przepisami, szczególnie jeżeli chodzi o kompensację wierzytelności niejednorodnych, niewymagalnych, przyszłych (ekspektatywnych) i innych. W ramach potrącenia umownego może być dokonywane przesunięcie majątku między stronami umowy np. wskutek przelewu wierzytelności, przejęcie długu lub zwolnienia z długu. Umowy takie mogą mieć charakter umów wielostronnych.

W praktyce często stosuje się umowę z udziałem podmiotu trzeciego (pośrednika finansowego) co dopuszcza możliwość potrącenia przez podmiot trzeci.

Ponieważ potrącenie wierzytelności traktuje się jako prawo podmiotowe (uprawnienie) nie dochodzi do sytuacji automatycznego potrącenia wierzytelności wzajemnych w sytuacji gdy zachodzi stan potrącalności, a jedynie w przypadku woli podmiotu zainteresowanego. Potrącenie wierzytelności nie jest obowiązkiem, więc nie następuje z mocy przepisów prawa, przepisy kodeksu cywilnego maja charakter dyspozytywny (ius dispositivum), a podmioty zainteresowane kompensacją mogą również zrzec się możliwości potrącenia wierzytelności. Jednak w przypadku gdy potrącenie ustawowe ma charakter jednostronnej czynności prawnej powinno się uważać, że potrącenie ma charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących (ius cogens). W takim przypadku zainteresowany podmiot może skorzystać z instytucji kompensacji w przypadku, gdy spełnione są wszystkie przewidziane przepisami przesłanki pozwalające na dokonanie potrącenia. Funkcji egzekucyjnej potrącenia służy właśnie taka regulacja prawna.

Przesłanki do potrącenia wierzytelności: Dla ważności potrącenia istnieje konieczność spełnienia wszystkich powyższych przesłanek łącznie.

Wierzytelności kwalifikujące się do potrącenia wzajemnego nie musza wynikać z tego samego stosunku prawnego lub innych stosunków prawnych pozostających ze sobą w relacji wzajemnej. Dla potrącenia wierzytelności mogą być to na przykład wierzytelności nabyte w drodze cesji, przejęcia przedsiębiorstwa, spadkobrania. W praktyce wielu przedsiębiorców stosuje właśnie obrót wierzytelnościami w celu ich dalszej kompensacji od dłużników, co zwiększa efektywność rozliczeń. Potrącanie roszczeń wzajemnych może być opłacalnym interesem, bowiem dla wierzycieli wierzytelności, nawet które nie kwalifikowane jako trudne lub stracone mają mniejszą wartość niż wartość nominalna wierzytelności. Wierzytelności nabywa się za procent wartości, czasami są to ceny bardzo niskie poniżej 1% wartości wierzytelności, a znane są też przypadki nabywania wierzytelności za cenę niższą niż 1 zł + VAT.

Oczywiście im trudniejsza do ściągnięcia wierzytelność tym jej cena jest niższa. Czysto hipotetycznie, wierzyciel sprzedaje wierzytelności firmie windykacyjnej za określoną kwotę niższą niż wartość nominalna wierzytelności, ta zaś po spełnieniu wszelkich wymagań przewidzianych w przepisach dotyczących przelewu wierzytelności (np. poinformowania listem poleconym dłużnika o nabyciu wierzytelności) dokona zakupów u dłużnika towaru na kwotę odpowiadającej wysokości roszczenia. Uzyskany w ten sposób towar może zostać dalej odsprzedany natomiast zamiast zapłacić dłużnikowi za towar wierzyciel z kompensuje wzajemnie wierzytelność z wierzytelności nabytej. Na instytucji potrącenia roszczeń wzajemnych opiera się w głównej mierze faktoring oraz forfaiting, jednak trochę w zmienionej formie niż ta przytoczona powyżej. Ponieważ cesji wierzytelności podlegają również wierzytelności ekspektatywne, czyli te które jeszcze nie powstały lecz powstaną w przyszłości a przeniesione na nowego wierzyciela zostaną przeniesione gdy osiągną określony stan prawny lub podjęte zostaną odpowiednie czynności windykacyjne w stosunku do dłużników, np. strony mogą się umówić co do cesji wierzytelności ekspektatywnych, jednak nastąpi to w momencie gdy wierzyciel pierwotny wyczerpie całą drogę sądową i egzekucyjną dla dochodzenia swoich wierzytelności.

Przy potrącaniu wierzytelności istnieje duże pole manewru i tak na dobrą sprawę poza ograniczeniami ustawowymi ograniczeniem może być jedynie ludzka wyobraźnia i kreatywność. Do tego aby jednak dobrze i rozsądnie obracać wierzytelnościami, które mają ulec kompensacji wymagana jest dobra i rozległa znajomość przepisów prawa, bowiem istnieje szereg przepisów typu lex specialis na przykład w przypadku kontaktów międzynarodowych lub przypadku kompensacji roszczeń wzajemnych nie ulegają roszczenia z tytułu wynagrodzenia za pracę, zgodnie z przepisami kodeksu pracy art. 87-91 (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 października 1998 r., I PKN 319/97). Z instytucji kompensacji roszczeń wzajemnych najczęściej korzystają podmioty wyspecjalizowane w dziedzinie obrotu wierzytelnościami, nie zawsze są to firmy windykacyjne lub firmy faktoringowe, dla których tego typu działania są typowe i wpisane w ich podstawową działalność.

Autor: Marcin Łysuniec
http://www.windykacja.pl/poradnik,poradnik-dla-wierzycieli,kompensacja-roszczen-wzajemnych-w-prawie-cywilnym.html