Prowadząc działalność gospodarczą przedsiębiorca musi tolerować najróżniejsze zachowania swoich klientów. Zdarzają się jednak sytuacje, których nie da się zaakceptować i przedsiębiorca odmawia sprzedaży towaru lub wykonania usługi.
Powody mogą być oczywiście różne. Jeżeli powodem odmowy jest brak możliwości wykonania usługi lub niedostępność towaru, nikt z tego tytułu nie będzie czynił przedsiębiorcy zarzutu. Gdy jednak w grę wchodzą sprawy przekonań, sumienia lub aroganckie zachowanie klienta, nie jest to takie oczywiste.
Mogłoby się wydawać, że prowadząc własną firmę sami decydujemy o tym, czy dana osoba zostanie naszym klientem. Tymczasem w kodeksie wykroczeń nadal znajduje się przepis art. 135 o brzmieniu: Kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru, podlega karze grzywny.
Trudno sobie jednak w dzisiejszych czasach wyobrazić sytuację, w której sprzedawca ukrywa towar przed klientem. Wprost przeciwnie, każdy dąży do tego, żeby towar został sprzedany jak najszybciej i za jak najlepszą cenę. Przepis ów jest reliktem poprzedniego ustroju i pojawił się w kodeksie wykroczeń w celu zwalczania procederu sprzedaży towaru „spod lady”. Nie wiadomo dlaczego przetrwał w takim kształcie do dnia dzisiejszego.
Równie ciekawy jest przepis art. 138 kw o brzmieniu: Kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, żąda i pobiera za świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany, podlega karze grzywny.
Przypadki odmowy sprzedaży towaru bez uzasadnionej przyczyny są raczej rzadkie i z reguły znajdują oparcie w innych obowiązujących przepisach (np. zakaz sprzedaży alkoholu nieletnim lub nietrzeźwym). W przypadku świadczenia usług sprawa może się jednak komplikować.
Przedsiębiorca nie musi mieć bowiem ochoty wykonać usługi np. w sytuacji, gdy jest ona sprzeczna z jego systemem wartości, wyznawanymi poglądami politycznymi, religijnymi itp. Czy w takiej sytuacji może go spotkać odpowiedzialność na gruncie kodeksu wykroczeń?
Z literalnego brzmienia przepisu art. 138 KW wynika, że odpowiedzialność na gruncie prawa wykroczeń może spotkać tego przedsiębiorcę, który umyślnie i bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany. Sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie świadczenia określonych usług nie oznacza jeszcze, że przedsiębiorca jest do jej wyświadczenia zobowiązany. O zobowiązaniu możemy mówić dopiero wówczas, gdy pomiędzy przedsiębiorcą i klientem zostanie zawarta (choćby ustnie) określona umowa (na gruncie prawa zobowiązań).
Można dyskutować, czy fakt wywieszenia cennika w zakładzie szewskim, fryzjerskim bądź ślusarskim do czegokolwiek zobowiązuje - tutaj zdania są podzielone. Problematyczne jest także skatalogowanie „uzasadnionych przyczyn odmowy”. Czy zwykła niechęć do klienta lub jego aroganckie zachowanie może stanowić uzasadnioną odmowę wyświadczenia usługi? Czy przekonania religijne, polityczne lub odmienny pogląd na sprawy obyczajowe może uzasadniać odmowę wykonania usługi, która w te przekonania godzi?
W ostatnich tygodniach nagłośniony został przypadek właściciela drukarni, który odmówił wykonania materiałów dla jednej z fundacji argumentując to niechęcią do wspierania ruchów LGBT. Odmowa wykonania usługi skutkowała nałożeniem na przedsiębiorcę grzywny w trybie nakazowym. I choć przedsiębiorca wniósł odwołanie, na którego rozpoznanie trzeba jeszcze poczekać to rodzi się pytanie, czy wskazane przepisy mają jakąkolwiek rację bytu?
Wydaje się, że powinny one zostać znowelizowane i znajdować zastosowanie wyłącznie w tych przypadkach, w których przedsiębiorca odmawia sprzedaży towaru lub wykonania usługi kierując się niskimi pobudkami lub wyjątkową złośliwością, narażając przy tym potencjalnego klienta na szkodę lub ryzyko utraty życia lub zdrowia (odmowa sprzedaży leku bez uzasadnionej przyczyny, odmowa przewiezienia chorego do szpitala w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia itp.). W pozostałych przypadkach przedsiębiorca, nawet jeżeli jego motywacją jest osobista niechęć do klienta, aroganckie zachowanie klienta lub wyznawany system wartości odmienny od tego, który wyznaje klient, powinien mieć możliwość odmowy zaspokojenia potrzeb takiego klienta.
Co ciekawe, zwraca się także uwagę na to, że brak wskazania przyczyny odmowy wykonania usługi nie pociąga za sobą konsekwencji a wskazanie przyczyny nieuzasadnionej taką odpowiedzialnością może skutkować. Jeżeli więc przedsiębiorca nie chce wykonać usługi lub sprzedać towaru z przyczyny innej niż powszechnie uznawana za usprawiedliwioną, nie powinien - z obawy przed ewentualną odpowiedzialnością - uzasadniać jej w jakikolwiek sposób.
Autor: Przemysław Jamróz