Firmanctwo sposobem na udaremnienie zaspokojenia wierzytelności

Pojęcie firmanctwa pojawia się dosyć rzadko w kontekście windykacji wierzytelności gospodarczych. Jednak przypadki firmanctwa są nie tylko powszechne, ale mają także bardzo istotny negatywny wpływ na skuteczność działań windykacyjnych i egzekucyjnych podejmowanych wobec dłużników, głównie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą lub wspólników spółek osobowych.

Podmioty egzekwujące należności nagminnie spotykają się z sytuacjami, w których dłużnicy zagrożeni egzekucją zaprzestają prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek (zawieszają lub wykreślają ją z ewidencji). Wkrótce potem działalność gospodarcza jest rejestrowana przez członka rodziny dłużnika, prowadzona pod jego nazwiskiem i w tej samej lokalizacji. Oczywiście jej przedmiot pokrywa się z przedmiotem działalności dotychczas prowadzonej przez dłużnika. Dłużnik często występuje w roli pełnomocnika przedsiębiorcy. Niektórzy nie zadają sobie nawet trudu zmiany adresu e-mail, telefonu oraz strony internetowej, ograniczając się jedynie do kosmetycznych zmian w zakresie danych rejestrowych.

Niestety, obowiązujące unormowania nie dają wierzycielom wystarczająco skutecznych narządzi, których wykorzystanie mogłoby doprowadzić do zaspokojenia wierzytelności. Firmant czyli osoba pod której nazwiskiem faktycznie jest prowadzona przez dłużnika działalność gospodarcza roztacza nad dłużnikiem skuteczny parasol ochronny. Komornik nie ma bowiem prawnych możliwości zajęcia składników majątkowych firmanta służących dłużnikowi do prowadzenia zakamuflowanej działalności gospodarczej i uzyskiwanych z tego tytułu dochodów.

Na gruncie przepisów karno-skarbowych firmanctwo może stanowić czyn zabroniony pod groźbą kary w zasadzie tylko wtedy, gdy podejmowane działania mają na celu ukrywanie prawdziwych rozmiarów swojej działalności pod cudzym nazwiskiem lub nazwą dla uniknięcia nadmiernych obciążeń fiskalnych (art. 55 k.k.s). Jednak w praktyce windykacji wierzytelności firmanctwo najczęściej ma na celu nie tyle uniknięcie wyższych obciążeń fiskalnych co całkowite udaremnienie zaspokojenia wierzytelności. Wierzyciel posiadający wiedzę o uprawianym przez dłużnika firmanctwie w obecnym stanie prawnym może posługiwać się w negocjacjach jedynie argumentami z pogranicza szantażu (informując go chociażby o zamiarze złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa karno-skarbowego), jednak taki sposób wywierania wpływu nie każdemu odpowiada. Również podmioty profesjonalnie świadczące usługi windykacyjne z różnych względów (nie tylko wizerunkowych) nie mogą sobie pozwolić na podobne działania.

Firmanctwa nie da się także skutecznie „podciągnąć” pod którykolwiek z czynów zabronionych sankcjonowanych przez przepisy kodeksu karnego. Art. 301 k.k. penalizuje co prawda zachowanie polegające na udaremnianiu lub ograniczaniu zaspokojenia wierzytelności poprzez tworzenie w oparciu o przepisy prawa nowej jednostki gospodarczej i przenoszenie na nią składników swojego majątku, co w przypadku firmanctwa w istocie ma miejsce, jednak nie dotyczy on ściśle tego procederu. Przepis art. 301 k.k. odnosi się raczej do praktyk przenoszenia składników majątkowych z jednego podmiotu kontrolowanego przez dłużnika na inny - również przez niego kontrolowany.

W pewnych sytuacjach wierzyciel mógłby się pokusić o wykorzystanie przepisu kodeksu cywilnego, który wprowadza zasadę solidarnej odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części za zobowiązania powstałe w związku z jego funkcjonowaniem. Konieczne byłoby jednak wykazanie, że firmant jest rzeczywiście nabywcą przedsiębiorstwa dłużnika.

Autor: Przemysław Jamróz