Nowe przepisy uporządkują rynek pożyczek pozabankowych

Od kilku dobrych miesięcy trwają zaawansowane prace legislacyjne, których celem jest ucywilizowanie dynamicznie rozwijającego się rynku pozabankowych pożyczek gotówkowych. Do Rady Ministrów wpłynął już projekt założeń do ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Celem projektowanych zmian jest zwiększenie poziomu ochrony klientów instytucji finansowych (konsumentów), ułatwienie identyfikacji i eliminowanie z obrotu gospodarczego podmiotów wykonujących działalność licencjonowaną w zakresie usług finansowych bez wymaganego zezwolenia (przykład Amber Gold), zapobieganie sytuacjom wykorzystywania słabszej pozycji konsumentów w transakcjach dokonywanych z profesjonalistami oraz uszczelnienie i wzmocnienie systemu jurysdykcji w zakresie ochrony konsumentów.

Projekt zakłada nadanie Komisji Nadzoru Finansowego uprawnień do żądania informacji od podmiotów spoza sektora bankowego, co do których istnieje podejrzenie, że prowadzą działalność polegającą na gromadzeniu środków finansowych innych osób w celu obciążania ich ryzykiem lub inną działalność na rynku finansowym, która wymaga uzyskania zezwolenia. Nie ma co ukrywać, że przyczynkiem do tego stała się medialnie nagłośniona afera z udziałem spółki Amber Gold. Komisja Nadzoru Finansowego w obecnym stanie prawnym ogranicza się prawie wyłącznie do publikowania informacji o podmiotach, których działalność może naruszać interesy konsumentów (jak również innych przedsiębiorców) - tzw. czarna lista KNF, jak również publikowania informacji o postępowaniach karnych prowadzonych z urzędu lub w wyniku zawiadomienia złożonego przez podmiot inny niż KNF, dotyczących min. wykonywania czynności bankowych (przyjmowania wkładów pieniężnych w celu obciążania ich ryzykiem) bez zezwolenia KNF, prowadzenia działalności maklerskiej bez zezwolenia KNF, wykonywania działalności bez wpisu do rejestru agentów firm inwestycyjnych itp. Tymczasem projekt zakłada rozszerzenie na wszystkie sektory rynku finansowego uprawnień Komisji Nadzoru Finansowego do prowadzenia postępowania wyjaśniającego wobec podmiotów, co do których zachodzi podejrzenie, że wykonują działalność bez zezwolenia, zaostrzenie sankcji karnych za gromadzenie bez zezwolenia środków finansowych innych osób, w celu obciążania ich ryzykiem (paralokaty) oraz usprawnienie trybu współpracy Komisji Nadzoru Finansowego z organami ścigania w zakresie składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Za udaremnianie lub utrudnianie przeprowadzania przez KNF czynności w postępowaniu wyjaśniającym przewiduje się sankcje karne (kara ograniczenia wolności, pozbawienia wolności do lat 2 albo grzywna do 500.000 złotych). Zaostrzeniu mają także ulec sankcje karne za gromadzenie środków innych osób w celu obciążania ich ryzykiem poprzez podwyższenie granic zagrożenia karą pozbawienia wolności z 3 do 5 lat a zagrożenia grzywną z obecnych 5 mln zł do 10 mln zł.

Daleko idących zmian spodziewają się także firmy pożyczkowe, których dynamiczny rozwój w ostatnich latach oraz liczne sygnały o naruszeniach ustawy o kredycie konsumenckim niejako wymusiły na ustawodawcy podjęcie konkretnych działań regulacyjnych. Przedsiębiorca zamierzający podjąć działalność pożyczkową będzie musiał spełniać wymogi dotyczące kapitału oraz formy organizacyjno - prawnej prowadzenia działalności pożyczkowej. Wymaganą formą dla podjęcia działalności pożyczkowej będzie spółka kapitałowa, z kapitałem zakładowym w wysokości co najmniej 200.000 złotych, przy czym środki na kapitał zakładowy nie będą mogły być przyjęte przez spółkę pod tytułem zwrotnym (na przykład kredyt, pożyczka czy emisja obligacji) lub pochodzić ze źródeł nieudokumentowanych. Warunkiem prowadzenia działalności pożyczkowej będzie wymóg, aby osoby wchodzące w skład zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki oraz prokurenci nie były prawomocnie skazane za przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, przestępstwo skarbowe oraz przestępstwo oszustwa. Proponowane jest także wprowadzenie sankcji karnych za prowadzenie działalności polegającej na udzielaniu pożyczek przez podmioty, które nie spełniają powyższych wymogów w postaci grzywny do 500 000 złotych lub kary pozbawienia wolności do lat 2.

Projekt przewiduje także doprecyzowanie zasad ustalania wysokości odsetek za opóźnienie (art. 481 Kodeksu cywilnego) przez określenie ich wysokości maksymalnej. W obecnym stanie prawnych istnieje bowiem spór w tym przedmiocie. Art. 359 § 21 Kodeksu cywilnego stanowi, iż maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej (odsetki kapitałowe stanowiące wynagrodzenie za udzielenie pożyczki) nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Art. 359 k.c. nie odnosi się jednak do odsetek za opóźnienie, co dla wielu podmiotów stanowi „furtkę” do stosowania odsetek wyższych niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP. Regulacja zakłada przyjęcie zasady, że wysokość odsetek za czas opóźnienia nie może przekroczyć sześciokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP.

Z uwagi na to, że odsetki kapitałowe oraz odsetki za opóźnienie nie są z punktu widzenia podmiotów udzielających pozabankowych pożyczek gotówkowych istotnych źródłem przychodów, ustawodawca zauważył potrzebę ograniczenia wysokości prowizji i innych opłat o charakterze pozaodsetkowym.

Propozycja regulacji zakłada, że koszty pozaodsetkowe kredytu rozumiane jako całkowity koszt kredytu określony w art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, z wyłączeniem odsetek, nie mogą przekroczyć wartości sumy poniższych składników:
a) 25 % całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego,
b) 30% całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w stosunku rocznym,

Mechanizm limitowania pozaodsetkowych kosztów pożyczki przedstawia poniższy wzór:
CKP = (K * 25%) + (K * n/R * 30%)
CKP - całkowity koszt kredytu z wyłączeniem odsetek
K - całkowita kwota kredytu
n - okres spłaty wyrażony w dniach
R- liczba dni w roku
z zastrzeżeniem , że całkowity koszt kredytu, z wyłączeniem odsetek, nie może przekraczać l00% całkowitej kwoty kredytu w całym okresie kredytowania.

Jednocześnie proponuje się wprowadzenie regulacji przeciwdziałających próbom obchodzenia ustawowo określonych limitów kosztów pozaodsetkowych (np. udzielanie 4 pożyczek z okresem spłaty l miesiąca i limitem kosztów 4x27, 5% zamiastjednej pożyczki w tej samej kwocie na 4 miesiące z limitem kosztów 35%). Praktyki stosowane aktualnie przez niektórych przedsiębiorców polegają na udzielaniu konsumentom pożyczek na krótkie okresy (tzw. chwilówki), z wymaganą w krótkim okresie całkowitą jednorazową spłatą pożyczki wraz z jej kosztami. W konsekwencji konsument staje przed koniecznością przedłużenia, po upływie kilkunastu lub kilkudziesięciu dni, spłaty pożyczki na kolejny okres, aby podołać obsłudze obciążenia. Za możliwość przedłużenia spłaty pożyczki na kolejny okres konsument jest zobowiązany ponieść dodatkowy koszt (opłata za przedłużenie terminu spłaty). Proponuje się, aby w przypadku prolongaty spłaty kredytu na kolejne okresy spłaty w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu całkowitą kwotę kredytu stanowiła kwota pierwszej wypłaty, natomiast do całkowitego kosztu kredytu z wyłączeniem odsetek wliczane będą wszystkie koszty, w tym również opłaty związane z wydłużeniem okresu kredytowania, które kredytobiorca jest zobowiązany ponieść w związku z obsługą umowy kredytu, naliczone w stosunku do całkowitej kwoty kredytu i pobrane w okresie 120 dni od dnia wypłaty kredytu.

Postępowe wydają się zmiany w zakresie udostępnienia i wymiany informacji o zobowiązaniach konsumentów. W obecnym stanie prawnym pozabankowe instytucje pożyczkowe mogą korzystać co najwyżej z danych zgromadzonych w biurach informacji gospodarczej, nie mają natomiast wglądu do danych zgromadzonych w Biurze Informacji Kredytowej (do tych danych mają dostęp banki oraz SKOK-i). Regulacja przewiduje, że instytucje pożyczkowe będą miały możliwość korzystania przy dokonywaniu oceny zdolności kredytowej konsumenta z informacji o zobowiązaniach konsumenta z tytułu kredytów zaciągniętych w sektorze bankowym oraz w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, z jednoczesnym zastosowaniem zasady wzajemności wymiany danych. Dzięki takiemu rozwiązaniu łatwiej będzie przeciwdziałać nadmiernemu zadłużaniu się konsumentów.

O ostatecznym kształcie rozwiązań zdecydują parlamentarzyści jednak już dziś możemy pokusić się o śmiałą tezę, że wiele drobnych podmiotów udzielających pożyczek na rynku pozabankowym może nie sprostać nowym wymaganiom (ze względów finansowych lub organizacyjnych). Natomiast zyski tych, które dostosują się do nowej rzeczywistości mogą ulec znacznym ograniczeniom, co nie powinno jednak martwić ich klientów. Na zmianach może natomiast skorzystać cała branża windykacyjna. Wprowadzenie limitu całkowitego kosztu kredytu konsumpcyjnego wymusi na większości podmiotów korzystanie z usług profesjonalistów w zakresie windykacji wierzytelności. Obecnie ryzyko związane z udzieleniem pożyczki jest przerzucane na pozostałych (rzetelnych) pożyczkobiorców w postaci odpowiednio wysokich kosztów. Nie zawsze więc opłaca się podejmować kompleksowe działania zmierzające do odzyskania pożyczonej kwoty. W nowym stanie prawnym odzyskanie każdej pożyczonej złotówki może decydować o opłacalności biznesu.

Autor: Przemysław Jamróz