Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich – kto może odpowiadać solidarnie z podatnikiem

Egzekwowanie należności publicznoprawnych rządzi się swoimi prawami a celem funkcjonujących obecnie i w przeszłości uregulowań w tym zakresie jest maksymalne zabezpieczenie interesu fiskusa. Uprzywilejowanie wierzyciela publicznoprawnego przejawia się min. poprzez określenie szerokiego kręgu osób, które mogą odpowiadać za zobowiązania podatkowe, chociaż pierwotnie nie byli ich płatnikami.

Osoby blisko związane z przedsiębiorcą oraz członkowie zarządów podmiotów gospodarczych powinny znać przepisy ustaw podatkowych przynajmniej w takim zakresie, w jakim mogą one ich bezpośrednio dotyczyć.

Odpowiedzialności podatkowej osób trzecich poświęcone są przede wszystkim przepisy art. 107-119 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, co dowodzi, jak istotny dla ustawodawcy jest ten przedmiot regulacji. Nie sposób odnieść się szczegółowo do wszystkich unormowań ordynacji podatkowej dotyczącej odpowiedzialności osób trzecich w jednej krótkiej publikacji, jednak warto wskazać na kilka najistotniejszych kwestii z tym związanych. Najistotniejsza jest wiedza na temat kręgu osób, które w określonych warunkach mogą odpowiadać solidarnie z podatnikiem za zobowiązania podatkowe.

Małżonek podatnika

Małżonek podatnika zawsze znajduje się na pierwszej linii ognia w sytuacji, gdy wystąpią zaległości wobec fiskusa. Co więcej, także rozwód oraz rozdzielność majątkowa nie chronią całkowicie przed odpowiedzialnością. Zasadą jest, że małżonek podatnika odpowiada za jego zobowiązania podatkowe solidarnie, jeżeli jest związany z podatnikiem małżeńską wspólnością majątkową. Rozwód również nie chroni małżonka przed odpowiedzialnością za długi podatkowe, gdyż zgodnie z art. 110 o.p. rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Małżonek nie odpowiada jednak za podatki niepobrane, odsetki za zwłokę oraz koszty egzekucyjne powstałe po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.

Członkowie rodziny

Zgodnie z art. 111 o.p. członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności, przy czym odpowiedzialność ta jest ograniczona jest do wysokości uzyskanych korzyści. Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

Nabywca przedsiębiorstwa

Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Co istotne, odpowiedzialność nabywcy nie dotyczy sytuacji, w której nabycie przedsiębiorstwa nastąpiło w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym.

Firmant

Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności (art. 113 o.p.). Praktyka jednak pokazuje, że udowodnienie firmanctwa jest niezmiernie trudne i przepis ten w zasadzie pozostaje martwy.

Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości

Dzierżawca lub użytkownik nieruchomości odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem będącym właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub posiadaczem samoistnym nieruchomości za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych wynikających z opodatkowania nieruchomości, powstałych podczas trwania dzierżawy lub użytkowania, przy ma to miejsce wtedy, gdy pomiędzy dzierżawcą lub użytkownikiem a podatnikiem istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym albo wynikające ze stosunku pracy (art. 114a o.p.).

Wspólnicy

Wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki. Odpowiedzialność ponosi także były wspólnik za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy był on wspólnikiem.

Członkowie zarządów

Za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy jak również nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwiłaby zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części (art. 116 o.p.). Za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione w art. 116 odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami (art. 116a o.p.).

Wskazana powyżej lista „grup ryzyka” nie jest wyczerpująca. Przepisy ordynacji podatkowej przewidują solidarną odpowiedzialność także innych niż wymienione grupy osób, przy czym znaczenie tych unormowań nie jest już tak istotne lub też zasady odpowiedzialności są na tyle skomplikowane, że należałoby je omówić odrębnie (np. solidarna odpowiedzialność nabywcy za rozliczenia VAT sprzedawcy).

Autor: Przemysław Jamróz