Odpowiedzialność prokurenta za zobowiązania spółki

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, które udzielane jest osobom fizycznym przez przedsiębiorców podlegających wpisowi do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.

Zgodnie z art. 109(1) § 1 Kodeksu cywilnego, prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokurentem można w szczególności ustanowić wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcjonariusza, pod warunkiem jednak, że nie jest on równocześnie członkiem jej zarządu.

W praktyce zdarza się, że niemal wszystkie sprawy związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa prowadzone są przez prokurenta. Co więcej, z racji szerokiego zakresu umocowania prokura stała się wygodną formą prowadzenia spraw spółki przez osoby, które z racji posiadanych zobowiązań (chociażby z tytułu wcześniej prowadzonej działalności) bądź nieciekawej przeszłości (nierzadko przestępczej), narażone byłyby na skuteczną egzekucję ze strony swoich wierzycieli lub obarczone zakazami wynikającymi z kodeksu spółek handlowych. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie aby prokurentem została ustanowiona osoba karana (nawet wielokrotnie) za przestępstwa gospodarcze o czym kontrahenci nie muszą rzecz jasna posiadać żadnej wiedzy.

Udziałowcami i członkami zarządu w takich spółkach są zazwyczaj figuranci (członkowie rodziny lub bliscy), których jedyna rola sprowadza się do użyczenia swojego nazwiska w celu zawiązania spółki. Najczęściej nie mają oni realnego wpływu na sprawy spółki. Gdy tak skonstruowana spółka popada w kłopoty finansowe i zaciąga zobowiązania, których nie jest w stanie spłacić w grę wchodzą oczywiście przesłanki odpowiedzialności członków zarządu, przy czym niejednokrotnie okazuje się, że nie mają oni żadnego pojęcia o sytuacji spółki. Pół biedy, jeżeli wskutek nieodpowiedzialnych lub wręcz zamierzonych działań prokurenta można pociągnąć do odpowiedzialności członka zarządu spółki i wyegzekwować w ten sposób wierzytelność. Gorzej natomiast, gdy członek zarządu faktycznie spełnia rolę statysty i nie posiada przy tym żadnego majątku, z którego zaspokoić mógłby się wierzyciel.

Tymczasem w obecnym stanie prawnym pociągnięcie prokurenta do odpowiedzialności za zobowiązania spółki na gruncie przepisów kodeksu spółek handlowych lub ustawy prawo upadłościowe i naprawcze jest w zasadzie niemożliwe. Prokurent nie jest wymieniony w gronie osób, na których spoczywa sankcjonowany obowiązek złożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Odpowiedzialność na gruncie k.s.h. lub p.u.n. mogą ponosić członkowie zarządu spółki oraz - zgodnie z dominującą linią orzeczniczą Sądu Najwyższego - jej likwidatorzy, jako osoby bliskie pozycji członków zarządu spółki. I choć przepis art. 21 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze nakłada obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość spółki na każdego, kto ma prawo ją reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami to nie znajdziemy w orzecznictwie żadnego interesującego z punktu widzenia wierzyciela oparcia, które pozwalałoby na wysnucie tezy, że do grona tych osób da się zaliczyć również prokurenta.

Mając na uwadze powyższe, prokurenta można wykluczyć z grona osób odpowiadających za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 k.s.h. jak również z grona osób odpowiadających za szkodę na gruncie art. 21 p.u.n. Nie można jednak pominąć sytuacji, w których prokurent swoimi działaniami wyczerpie znamiona czynu zabronionego na gruncie przepisów kodeksu karnego, chociażby oszustwa spenalizowanego w art. 286 k.k. Taka sytuacja daje wierzycielowi możliwość odzyskania należności bezpośrednio od prokurenta, gdyż w większości przypadków wyrok skazujący zawiera także orzeczenie obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego (wierzyciela), której zapłaty można dochodzić na drodze postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel musi jednak przejawić minimum inicjatywy i przynajmniej sporządzić „przekonujące” zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.

Prokurent może także ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych wskazanych w art. 415 kodeksu cywilnego z tytułu zawinionego wyrządzenia szkody innej osobie, jak również odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu wyrządzenia szkody wskutek przekroczenia zakresu umocowania, działania bez umocowania lub po jego wygaśnięciu.

Autor: Przemysław Jamróz