Problematyka egzekucji z rachunku bankowego

Egzekucja z rachunku bankowego dłużnika byłaby zapewne jednym z najskuteczniejszych środków egzekucyjnych gdyby nie ograniczenia wynikające z przepisów Prawa bankowego i Kodeksu postępowania cywilnego, jak również innego rodzaju utrudnienia, w szczególności wysokie – w pewnych sytuacjach - koszty pozyskania informacji o rachunkach bankowych oraz brak mechanizmów umożliwiających wdrożenie egzekucji niezwłocznie po złożeniu przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego

Do niedawna komornicy nie dysponowali żadnym skutecznym narzędziem umożliwiającym szybkie ustalenie lokalizacji rachunków bankowych osób fizycznych lub przedsiębiorców. Opierali się głównie na informacjach przekazywanych przez wierzycieli, urzędy skarbowe, względnie kierowali zajęcia „w ciemno” do największych banków w nadziei na szczęśliwy traf. Czas konieczny do wdrożenia skutecznej egzekucji z rachunku był na tyle długi, że spokojnie wystarczał na opróżnienie przez dłużnika rachunku. Sytuację zdecydowanie poprawiło wdrożenie systemu umożliwiającego pozyskanie drogą elektroniczną informacji o rachunkach dłużnika w bankach komercyjnych i spółdzielczych, które przystąpiły do systemu wymiany informacji Krajowej Izby Rozliczeniowej (KIR) - obecnie 27 banków komercyjnych i ponad 100 spółdzielczych.

O ile jednak pozyskanie danych z banków komercyjnych nie kosztuje zbyt wiele (nieco ponad 20 zł) to już skierowanie zapytania do wszystkich banków spółdzielczych, z racji ich ilości, wiąże się z wydatkiem w wysokości ponad 200 zł a i tak nie daje wszystkich potrzebnych informacji. System umożliwia jedynie pozyskanie informacji o rachunku, nie pozwala natomiast na ustalenie jego stanu, statusu oraz nie umożliwia jego natychmiastowego zajęcia. Komornik nadal jest zmuszony kierować zajęcia w tradycyjnej, papierowej formie, co umożliwia dłużnikom podjęcie działań zapobiegawczych. Na wszystkie te problemy nakładają się jeszcze ograniczenia egzekucji wynikające z przepisów prawa bankowego i cywilnego, co czyni egzekucję z rachunków bankowych równie nieskuteczną jak w przypadku zastosowania innych środków egzekucyjnych.

Ograniczenia te, chroniące dłużników przed nagłym i niepodziewanym pozbawieniem wszystkich znajdujących się na rachunku bankowym środków są być może uzasadnione z etycznego punktu widzenia, jednak należałoby się zastanowić, czy interesy dłużników powinny być w pewnych sytuacjach przedkładane nad interesy wierzycieli.

Zgodnie z art. 54 ust. 1 Prawa bankowego, środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

Powołany przepis nie został – niestety – sformułowany w sposób nie budzący wątpliwości. Można go bowiem interpretować na dwa sposoby. Pogląd pierwszy zakłada, że ograniczenie ma charakter stały, tj. zawsze w sytuacji, gdy wartość środków zgromadzonych na rachunkach jednej osoby nie przekracza kwoty wolnej od zajęcia, kwota ta nie może być uszczuplona w toku egzekucji i dopiero środki przekraczające tą kwotę (stanowiące nadwyżkę) mogą zostać przekazane organowi egzekucyjnemu. Pogląd drugi natomiast zakłada, że zwolnienie ma charakter jednorazowy i gdy w toku egzekucji suma środków na rachunku powiększona o wpłaty dokonane w toku egzekucji przekroczy ustawowy limit, kolejne środki wpływające na ten rachunek będą podlegały w całości egzekucji. Brzmienie przepisu nie rozstrzyga bynajmniej o słuszności jednego lub drugiego poglądu jednak praktyka zdecydowanie rozstrzyga na korzyść drugiego poglądu i jest powszechnie stosowana przez banki.

W przypadku przedsiębiorców nie ma w zasadzie żadnych przeszkód do zajęcia wszystkich środków zgromadzonych na ich rachunkach bankowych. Podobnie jest także w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Nie oznacza to jednak, że w przypadku przedsiębiorców (oraz niektórych osób fizycznych) nie obowiązują inne ograniczenia egzekucji z rachunku bankowego. Zgodnie bowiem z art. 890 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, zwolnione z zajęcia mogą zostać środki przeznaczone na bieżące wypłaty na wynagrodzenie za pracę wraz z podatkami i innymi ciężarami ustawowymi oraz na zasądzone alimenty i renty o charakterze alimentacyjnym zasądzone tytułem odszkodowania – do wysokości przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Aby uzyskać zwolnienie, dłużnik - pracodawca musi złożyć u komornika odpis listy płac lub inny wiarygodny dowód, a w przypadku dłużników alimentacyjnych – tytuł wykonawczy stwierdzający obowiązek dłużnika do płacenia alimentów lub renty. Bank dokonuje wypłat dopiero na podstawie zezwolenia komornika.

Nierzadkie są także przypadki rachunków prowadzonych wspólnie dla dłużnika i osób trzecich, zwłaszcza małżonków. Przepisy umożliwiają zajęcie rachunków wspólnych, przy czym art. 891(1) § 1 k.p.c. umożliwia zajęcie środków na takim rachunku w wysokości przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym stosownie do treści umowy regulującej prowadzenie rachunku, którą dłużnik obowiązany jest przedłożyć komornikowi w terminie tygodnia od daty zajęcia. Jeżeli umowa nie określa udziału w rachunku wspólnym albo gdy dłużnik nie przedłoży umowy, domniemywa się, że udziały są równe. Po ustaleniu udziału dłużnika zwalnia się pozostałe udziały od egzekucji. W przypadku rachunków wspólnych stosuje się takie same ograniczenia kwotowe egzekucji jak w przypadku rachunków indywidualnych, niezależnie od liczby współposiadaczy rachunku.

Autor: Przemysław Jamróz