Zmiany w sposobie naliczania odsetek

Pierwszy dzień nowego roku przyniósł wyjątkowo istotne zmiany w sposobie obliczania odsetek, co niewątpliwie zaskoczyło nawet tych, którzy wyjątkowo uważnie śledzą wszelkie zmiany obowiązującego porządku prawnego. A wszystko to za sprawą znowelizowanych art. 359 i art. 481 kodeksu cywilnego oraz ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

Zgodnie z art. 359 k.c. w nowym brzmieniu, jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych (§2). Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 1.5, więc wysokość odsetek wynikających z art. 359 §2 k.c. wynosi 5%. Art. 359 §2 (1) określa także wysokość odsetek maksymalnych, które nie mogą w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (obecnie 10%). Należy przy tym podkreślić, że art. 359 k.c. odnosi się jedynie do tzw. odsetek kapitałowych, czyli takich, które stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału. Jeżeli więc przykładowo, strony w umowie pożyczki przewidują zapłatę odsetek jako wynagrodzenia należnego pożyczkodawcy ale nie określą ich wysokości, zastosowanie znajdą odsetki ustawowe obliczone zgodnie z art. 359 §2 k.c. Jeżeli natomiast strony zdecydują się określić wysokość należnych odsetek, nie mogą być one wyższe niż odsetki obliczone zgodnie z art. 359 §2 (1) k.c. - dwukrotność odsetek ustawowych.

Z kolei znowelizowany art. 481 § 2 k.c. określa wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie (sankcyjnych - za opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego), których wysokość stanowi sumę stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych (obecnie: 1.5 + 5.5 = 7%). Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może natomiast przekroczyć dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (obecnie 14%) - § 2(1). Analogicznie jak w przypadku odsetek kapitałowych, jeżeli strony czynności prawnej nie określą wysokości odsetek za opóźnienie, wierzyciel może żądać odsetek w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 481 § 2 k.c. - 7%). Umowa może jednak określać konkretną wartość odsetek za opóźnienie, jednak nie wyższą niż odsetki wskazane w art. 481 § 2(1) k.c. - obecnie 14%.

Gdyby ustawodawca ograniczył się wyłącznie do nowelizacji art. 359 i 481 k.c. zmianie uległaby w zasadzie jedynie wysokość odsetek ustawowych i odsetek ustawowych za opóźnienie. Jednak znowelizowana została także ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, co ma zasadnicze znaczenie dla przedsiębiorców oraz podmiotów trudniących się zawodowo dochodzeniem zapłaty wierzytelności. Do tej pory w większości przypadków wierzyciele (bez względu na charakter dochodzonych wierzytelności) żądali odsetek za opóźnienie w wysokości odsetek ustawowych. Praktyka taka będzie obecnie miała zastosowanie wyłącznie do transakcji, które nie są transakcjami handlowymi w rozumieniu przepisów ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (min. wierzytelności konsumenckie). Natomiast podmioty operujące na rynku wierzytelności gospodarczych będę zmuszone stosować stawki odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych, których wysokość będzie stanowiła sumę stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych (obecnie 9,5%). Do transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych nie będzie można już stosować odsetek za opóźnienie wynikających z art. 481 k.c.

Wskutek nowelizacji wysokość odsetek za opóźnienie w obrocie profesjonalnym jest wyższa niż w obrocie konsumenckim, co nieznacznie wzmacnia ochronę wierzycieli będących przedsiębiorcami wobec swoich kontrahentów – również będących przedsiębiorcami.

Warto także zwrócić uwagę na przepisy przejściowe, zgodnie z którymi dla transakcji handlowych zawartych po dniu 1 stycznia 2016 r. zastosowanie będą miały nowe przepisy , natomiast do transakcji handlowych zawartych przed dniem 1 stycznia 2016 r. stosuje się przepisy dotychczasowe.

Autor: Przemysław Jamróz