Jeżeli wyrządzimy innej osobie szkodę, musimy się oczywiście liczyć z tym, że będziemy musieli ją naprawić, zgodnie z ogólną regułą zawartą w art. 415 k.c. (kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia).

Sytuacji sprawcy nie musi polepszyć fakt, że poszkodowany jest na taką okoliczność przygotowany - ubezpieczył swoje zdrowie, życie lub mienie - i zamiast dochodzić odszkodowania od sprawcy, łatwiej mu będzie zlikwidować szkodę z polisy ubezpieczeniowej. Niestety (dla sprawcy) zakład ubezpieczeń, który wypłacił osobie poszkodowanej świadczenie lub odszkodowanie, ma prawo dochodzić od sprawcy zwrotu wypłaconej kwoty. Zgodnie bowiem z art. 828 § 1 zd. 1, jeżeli nie umówiono się inaczej, z dniem zapłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela roszczenie przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzi z mocy prawa na ubezpieczyciela do wysokości zapłaconego odszkodowania (tzw. subrogacja ustawowa).

Roszczenia poszkodowanego przeciwko osobie trzeciej odpowiedzialnej za szkodę przechodzą na ubezpieczyciela z mocy samego prawa do wysokości dokonanej zapłaty i przez sam fakt zapłaty. Jednak – o czym sprawcy szkód nie zawsze wiedzą - przed roszczeniem regresowym zakładu ubezpieczeń można się skutecznie bronić. Zakłady ubezpieczeń nie zawsze bowiem dokładają należytej staranności do udowodnienia swoich roszczeń na drodze postępowania sądowego, co może prowadzić do oddalenia ich powództwa.

W szczególności należy podkreślić, że roszczenie zakładu ubezpieczeń wobec sprawcy szkody jest tym samym roszczeniem, które przysługiwałoby poszkodowanemu (zmienia się tylko podmiot uprawniony do jego dochodzenia). Oznacza to jednak, że zakład ubezpieczeń nie jest zwolniony z obowiązku wykazania zasadności tego roszczenia, także w kontekście jego wysokości a sprawca szkody ma prawo podnosić wszystkie zarzuty, które przysługiwałyby mu przeciwko poszkodowanego (np. zarzut przyczynienia się poszkodowanego do szkody, działanie sprawcy szkody w obronie koniecznej, działanie sprawcy szkody w stanie wyższej konieczności, zarzut przedawnienia).

W przypadku roszczenia wywodzonego z art. 828 § 1 k.c. zakład ubezpieczeń winien udowodnić wszystkie przesłanki związane z odpowiedzialnością odszkodowawczą sprawcy, tj. zdarzenie powodujące szkodę, jej rozmiar oraz związek przyczynowy pomiędzy nimi, a dopiero następnie fakt wypłacenia świadczenia z umowy ubezpieczenia, powodujący ustawowe przekształcenie podmiotowe wierzytelności poszkodowanego przeciwko sprawcy szkody.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 r. w sprawie IV CSK 300/09. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdza, iż treść art. 828 § 1 k.c. nie stwarza domniemania, że suma odszkodowania wypłaconego przez zakład ubezpieczeń odpowiada zakresowi odpowiedzialności osoby, która wyrządziła szkodę. Roszczenie ubezpieczyciela oparte o art. 828 § 1 k.c. podlega ogólnym zasadom w zakresie rozkładu ciężaru dowodu w procesie.

Zgodnie z określoną w art. 6 k.c. regułą rozkładu ciężaru dowodu, fakty prawotwórcze musi udowodnić podmiot, który na tej podstawie twierdzi o istnieniu prawa, a nie pozwany. Potwierdzeniem powyższej zasady jest również art. 3 k.p.c. oraz art. 232 k.p.c., które przewidują, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Obowiązek przedstawiania w toku postępowania sądowego dowodów spoczywa na stronach procesu (art. 3 k.p.c.), zaś ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne.

Jeżeli więc zakład ubezpieczeń skieruje przeciwko sprawcy szkody pozew o zapłatę na podstawie art. 828 § 1 k.c. i uzasadni go jedynie tym, iż wypłacił poszkodowanemu odpowiednią kwotę (powoła się jedynie na dowód wypłaty świadczenia), dowód taki może się okazać dla sądu niewystarczający do uznania odpowiedzialności sprawcy (tak co do zasady, jak i wysokości). Przedłożone przez zakład ubezpieczeń potwierdzenie przelewu stanowi bowiem - co najwyżej - dowód tego, iż zakład wypłacił poszkodowanemu kwotę widniejącą w treści przelewu, nie pozwala natomiast na wysnucie domniemania co do wysokości szkody wyrządzonej przez sprawcę.

Jeżeli zakład ubezpieczeń nie przedstawi żadnych innych dokumentów wskazujących na sposób wyliczenia szkody oraz dokumentów pozwalających na ocenę prawidłowości tych ustaleń (co zdarza się stosunkowo często) a sprawca zakwestionuje dochodzoną kwotę (choćby poprzez zwykłe zaprzeczenie), sąd może uznać roszczenia zakładu ubezpieczeń za nieudowodnione i oddalić powództwo.

Autor: Przemysław Jamróz