Do czasu podziału spadku spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie

Problematyka dziedziczenia długów poruszana jest często ale zazwyczaj ogranicza się do zagadnień ogólnych związanych z przyjęciem lub odrzuceniem spadku, dziedziczeniem z ograniczeniem odpowiedzialności za długi lub bez takiego ograniczenia.

Bardzo istotnym, chociaż sporadycznie poruszanym zagadnieniem jest natomiast charakter odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania. Problem ten nie ma większego znaczenia w sytuacji, gdy spadkobiercą jest jedna osoba. Gdy jednak spadkobierców jest co najmniej dwóch, sytuacja wierzyciela zamierzającego dochodzić od nich roszczeń może być zróżnicowana w zależności od tego, jak dalece zaawansowane jest postępowanie spadkowe.

Spadkobiercy nabywają spadek już z chwilą śmierci spadkodawcy (otwarcie spadku). Z teoretycznego punktu widzenia wierzyciel już od tego dnia może dochodzić zapłaty wierzytelności od spadkobierców dłużnika, jednak ewentualna egzekucja możliwa możliwa jest na tym etapie wyłącznie z masy majątku spadkowego (tzw. odpowiedzialność cum viribus hereditatis). W praktyce jednak niezmiernie rzadko wierzyciele w okresie od dnia śmierci spadkodawcy do dnia przyjęcia spadku przez spadkobierców podejmują działania mające na celu odzyskanie należności. W praktyce odpowiedzialność za długi spadkodawcy powstaje po stronie spadkobierców z chwilą przyjęcia spadku na skutek złożonego przez nich oświadczenia lub na skutek upływu czasu - sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, pomimo braku oświadczenia.

Zanim wierzyciel uzyska wiedzę o śmierci dłużnika, zanim zdoła ustalić dane spadkobierców najczęściej upływa kilka miesięcy. W tym czasie spadkobiercom udaje się najczęściej załatwić podstawowe formalności związane z dziedziczeniem, w szczególności potwierdzić swoje prawa do spadku wynikające z ustawy lub testamentu na drodze sądowej lub przy udziale notariusza. Nawet jeżeli spadkobierców jest kilku, formalności kończą się często tylko na uzyskaniu przez nich postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia. W tym czasie odpowiedzialność spadkobierców ma charakter solidarny. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek ze spadkobierców zwalnia pozostałych. Jeżeli natomiast jeden ze spadkobierców spełni świadczenie, może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów spadkowych, zgodnie z art. 366 kodeksu cywilnego. Ewentualna egzekucja może natomiast na tym etapie zostać skierowana nie tylko do majątku uzyskanego w drodze spadkobrania lecz także majątku osobistego każdego ze spadkobierców.

Samo zagadnienie egzekucji wobec spadkobierców wydaje się nieco skomplikowane. Warto w tym miejscu sięgnąć do orzeczenia Sądu Najwyższego, w którego postanowieniu z dnia 2 lipca 1975 r. (sygn. Akt. I CZ 98/75) czytamy min. że w sytuacji, w której śmierć dłużnika nastąpiła przed wszczęciem egzekucji, wszczęcie jej wobec spadkobiercy możliwe jest dopiero po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności. Natomiast w razie śmierci dłużnika po wszczęciu wobec niego egzekucji ustawa nie wymaga nadania klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercy dłużnika. W takim wypadku, zgodnie z dyspozycją art. 819 § 1 k.p.c., zawieszone postępowanie egzekucyjne organ egzekucyjny podejmuje z udziałem spadkobiercy dłużnika, tj. po udowodnieniu tego przymiotu prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku.

Sytuacja wierzyciela (i spadkobierców zarazem) zmienia się w momencie, gdy spadkobiercy dokonają działu spadku. Dział spadku to nic innego, jak zniesienie wspólności majątku spadkowego. Spadkobiercy mogą tego dokonać w drodze umowy lub przed sądem, przy czym to drugie rozwiązanie w zasadzie zarezerwowane jest do sytuacji, w których pomiędzy spadkobiercami nie ma zgody co do sposobu podziału spadku. Dział spadku, niezależnie od sposobu w jaki nastąpi, zmienia sytuację wierzyciela. Przed jego dokonaniem, aby wierzyciel mógł zainicjować przymusową egzekucję (jeżeli nie została ona wszczęta za życia spadkodawcy) musi się wylegitymować tytułem wykonawczym przeciwko wszystkim spadkobiercom. Dział spadku powoduje natomiast, że spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wielkości udziałów przypadających im w spadku ustalonych w umowie działowej albo w orzeczeniu sądu (art. 1034 § 2 k.c.).

Autor: Przemysław Jamróz